Iako je vreme zatrlo temelje rodne kuće velikana Vojvodine, Mošorin se ipak odužio svom sugrađaninu
GOTOVO svaki žitelj Mošorina naizust zna barem nekoliko istorijskih podataka o Svetozaru Miletiću, ali ne i gde se tačno u ovom omanjem naselju u Opštini Titel nalazila kuća u kojoj je pre 198 godina rođen ovaj njihov sugrađanin, neprikosnoveni politički vođa Srba u Austrougarskoj i jedan od najznačajnijih velikana srpskog naroda bez čije temeljne istrajnosti i stradanja Vojvodina danas ne bi bila sever Srbije.
– Kuća je verovatno bila tu, u centru, pokraj crkve. Kad je srušena? Ne zna se tačno. Ali svi mi znamo da je Miletić za Srbe u Ugarskoj bio sivi tić – kažu meštani Mošorina.
Njihova priča uklapa se u šture podatke Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Novom Sadu, osnovanog 1951, u čijoj dokumentaciji, kako nam je potvrdio arhitekta konzervator Rastko Vlajković, Svetozarev rodni dom nikada nije bio evidentiran, što upućuje na zaključak da je kuća verovatno bila napuštena pa se urušila.Ipak, Mošorinci su se svom velikanu odužili ulicom koja nosi njegovo ime.
Upravo on je Novom Sadu nadenuo ime Srpska Atina
Osim nje, narodni tribun “na svom imenu” danas u Vojvodini ima dva sela u Bačkoj – Srpski Miletić i Svetozar Miletić, monumentalni spomenik isklesan dletom Ivana Meštrovića na centralnom trgu u Novom Sadu, gradu kome je lično nadenuo drugo ime Srpska Atina i bio gradonačelnik u dva navrata. I nekoliko škola od Vrbasa do Zemuna nosi njegovo ime.
Miletić je vršnjak Matice srpske, dve najveće tekovine naših sunarodnika severno od Dunava. Februara 1826. u Pešti Srbi su osnovali Maticu, najstariju instituciju knjige i nauke srpskog naroda, a u Mošorinu u Šajkaškoj oblasti rođen je Miletić, rodonačelnik Srpske Vojvodovine i presudna ličnost u ostvarenju viševekovnog sna Srba u Austrougarskoj da se pripoje matici.Svoje političko delovanje dvadesetdvogodišnji Miletić, student prava, započeo je revolucionarne 1848. godine. U celokupnom srpskom narodu ubrzo je stekao veliki ugled.
Za svoje ideje, kako je zabeležio akademik Čedomir Popov, žrtvovao je sve: svoje materijalno blagostanje, lično i porodično spokojstvo, slobodu, svoje fizičko i mentalno zdravlje.
DEDA AVRAM PREDUHITRIO VUKA
MALO je poznato da se Miletićev deda Avram, trgovac, a potom učitelj i pesnik, upisao u istoriju srpske književnosti svojom Pesmaricom. Tridesetak godina pre nego što će Vuk Karadžić zapisati prve epske narodne pesme, Avram Miletić (1755-1826) sastavio je Pesmaricu, koja se smatra najstarijom dosada otkrivenom zbirkom te vrste poezije na srpskom jeziku. Zbirka sadrži 129 pesama koje je Avram sakupljao i beležio u periodu između 1778. i 1780. godine. Nesumnjivo, epski stihovi iz deda Avramove Pesmarice, makar delom, uobličili su duh i svest unuka Svetozara.
Miletića, snažnog borca za nacionalna prava svoga i drugih nemađarskih naroda, sa geslom “Boriti se, a ne moliti”, ugarske vlasti nisu mogle mirno posmatrati niti tolerisati njegov ogroman uticaj i popularnost.
Narodni tribun i članstvo njegove Srpske narodne slobodoumne stranke izloženi su raznovrsnim pritiscima. Prvi put Miletić je uhapšen 1870. godine pod zajedničkom optužbom mađarske i vlade u Beogradu, a povodom ubistva kneza Mihaila Obrenovića na Košutnjaku. Odležao je godinu dana u zatvoru u Vacu i na kraju kao nedužan oslobođen optužbi. To njegovo tamnovanje još više je povećalo njegov ugled među sunarodnicima.
Pet godina docnije, kada je u Hercegovini i Bosni izbio “treći srpski ustanak”, kojim je otvorena nova velika istočna kriza, a Srbija i Crna Gora 1876. ušle u rat protiv Turaka uz političku, pa i materijalnu podršku Miletića i njegove stranke, ugarska vlada odlučila je da ga definitivno slomi i ukloni sa javne scene. Uhapšen je 5. jula 1876. u svom stanu u Novom Sadu. Dugo je držan u istražnom zatvoru ciničnog imena “Fortuna” u Budimu, da bi tek 1878. na montiranom procesu bio osuđen “za veleizdaju” na pet godina teške tamnice.
ORO KLIKĆE SA VISINE
O VELIKOM Miletićevom ugledu među sunarodnicima svedoči i danas rado slušana himna koju je pančevački prota Vasa Živković napisao 1870, kada se Miletić spremao u zatvor u Vac: “Oro klikće sa visine, na njeg ozdo kevću psine, ne boj nam se, sivi tiću, mi smo s tobom, Svetozare Miletiću!”
Miletićevo tamnovanje imalo je kobne posledice po Srbe u južnoj Ugarskoj. Najuticajnija Srpska narodna slobodoumna stranka Srba bila je obezglavljena, pristalice su počele da se osipaju, a u samom rukovodstvu stranke usledila su previranja. Fizički i duhovno oronuo, Miletić je pomilovan i oslobođen krajem 1879. godine. U Novom Sadu dočekan je Zmajevim pokličem: “Diž’te decu iz kolevki da zapamte njegov lik!” Posle oporavka, u periodu 1880-92. godine, vratio se političkom životu, ali ne zadugo.
Sve želje Srba za očuvanje identiteta mađarska vlada je ignorisala. U takvim uslovima, skrhan bolešću, Miletić je 1882. definitivno sišao sa političke scene. Njegova stranka se potpuno raspala dve godine docnije, a on, star, izneveren i nemoćan, u Vršcu, u kući svog sina Slavka, lekara i budućeg višestrukog ministra u Vladi Srbije, poživeo je do 4. februara 1901. godine.
Politička misao koja je iza njega ostala nosila je, međutim, trajne istorijske vrednosti. Sedamnaest godina docnije njegov zet i nastavljač ideje o pripajanju Kraljevini Srbiji, Jaša Tomić, na Velikoj narodnoj Skupštini u Novom Sadu izgovorio je čuvenu besedu: Jesmo li dobro uradili pripojivši se Srbiji? Ako pitamo srce, kazaće – učinili ste po meni, ako pitamo pamet, i ono će nam to kazati.”
Foto Muzej Vojvodine, privatna arhiva i N. Karlić
Izvor: Novosti
